بررسی کامل علائم اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی (Schizophrenia)، که گاهی با نام روان‌گسیختگی یا شیزوفرنی نیز شناخته می‌شود، یک اختلال روانی مزمن و شدید است که بر تفکر، احساسات، ادراک و رفتار فرد تأثیر می‌گذارد. این بیماری اغلب با دوره‌های روان‌پریشی مداوم یا عودکننده مشخص می‌شود که طی آن فرد ارتباط خود را با واقعیت از دست می‌دهد. علائم اصلی این اختلال شامل توهمات، هذیان‌ها و اختلال در تفکر است، اما می‌تواند طیف وسیعی از تغییرات در عملکرد روزمره را نیز در بر گیرد. در ادامه همراه موسسه آموزشی پژواک حیات باشید.

دوره های آموزشی پژواک حیات با ارائه مدرک معتبر

اسکیزوفرنی چیست؟

اسکیزوفرنی یک اختلال روانی پیچیده و مزمن است که باعث اختلال در فرآیندهای فکری، ادراکات، واکنش‌های هیجانی و تعاملات اجتماعی فرد می‌شود. از نظر بالینی، این بیماری با علائم مثبت (مانند هذیان‌ها و توهم‌ها)، علائم منفی (مانند کاهش هیجان و انگیزه) و اختلالات شناختی (مانند مشکلات حافظه و توجه) مشخص می‌شود. بیمار مبتلا ممکن است درک سالم از واقعیت را از دست بدهد؛ برای مثال، به چیزهایی اعتقاد یا حس کند که دیگران آن‌ها را تجربه نمی‌کنند. وجود علائم مثبت مانند هذیان (باورهای غلط ثابت) و توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارند) و نیز علائم منفی نظیر بی‌انگیزگی، انزوا اجتماعی یا رکود هیجانی در جمع‌بندی با شکست در عملکرد روزمره است. به عبارت دیگر، بیمار اسکیزوفرنی ممکن است هم‌زمان دچار توهم و هذیان شود و در عین حال توانایی برقراری ارتباط و انجام فعالیت‌های روزانه‌اش کاهش یابد.

بیشتر بخوانید: بررسی صفر تا صد واکسن پنتاوالان

به گفته سازمان جهانی بهداشت (WHO)، هرچند درمان قطعی برای اسکیزوفرنی وجود ندارد اما روش‌های مؤثری برای کنترل علائم آن در دسترس است و حدود یک سوم بیماران می‌توانند به بهبود کامل دست یابند. تشخیص اسکیزوفرنی معمولاً با ارزیابی روانی و رد سایر علل احتمالی علائم (مانند مصرف مواد یا اختلالات جسمی) انجام می‌شود. برای مثال، معاینه جسمی و آزمایش‌های خون و تصویربرداری (MRI یا CT) ممکن است برای رد عوارض متابولیک یا ضایعات مغزی تجویز شود. در نهایت، تشخیص نهایی بر اساس تاریخچه شخصی و خانوادگی، معاینه روانپزشکی و معیارهای تشخیصی صورت می‌گیرد.

اولین علائم اسکیزوفرنی

در بسیاری از بیماران، اولین علائم اسکیزوفرنی (یا فاز پیش‌نشانگان) چند هفته یا چند ماه قبل از تشخیص رسمی بروز می‌کند. این علائم اولیه معمولاً شامل تغییرات تدریجی در تفکر، رفتار و هیجانات است و ممکن است برای اطرافیان نامشخص به نظر برسد. از جمله نشانه‌های اخلال اولیه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مشکلات تفکر و ادراک: افکار مبهم یا پرشتاب، باورهای عجیب و غیرمنطقی (ایده‌های مندرج)، دچار شدن به افکار غیرواقعی یا توهم‌های مختصر و گیج‌کننده. برای مثال، فرد ممکن است خواب یا برنامه تلویزیونی را با واقعیت اشتباه بگیرد.

• تغییرات رفتاری: انزوا و کناره‌گیری از جمع (گریز از دوستان و خانواده)، اختلال خواب یا بی‌خوابی، کاهش انگیزه و افت ناگهانی در عملکرد تحصیلی یا شغلی (مانند افت نمرات مدرسه). ممکن است فرد در کارهای روزمره (مثل نظافت شخصی) سهل‌انگاری کند یا تغییرات ناگهانی در رفتار اجتماعی نشان دهد.

• تغییرات هیجانی: نوسانات خلق و اضطراب و تحریک‌پذیری نامعمول، یا بالعکس کاهش عاطفه و بی‌تفاوتی در مقابل موقعیت‌های عاطفی. فرد ممکن است احساس کند احساسی نمی‌کند (احساس سردی عاطفی) یا واکنش‌های احساسی‌اش نامتناسب با موقعیت باشد.

این علائم اولیه ممکن است تدریجی و ملایم باشند و در نوجوانان یا افراد جوان‌تر با نشانه‌های معمول بلوغ اشتباه گرفته شوند. با این حال، توجه به تغییرات ناگهانی در رفتار، افت تحصیلی، و اختلالات خواب در سنین نوجوانی و جوانی می‌تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند.

مهم‌ترین علائم اسکیزوفرنی

علائم اسکیزوفرنی به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند که توجه به هر سه برای تشخیص و مدیریت بیماری ضروری است:

• علائم مثبت (روان‌پریشی): شامل هذیان‌ها (باورهای غلط و غیرقابل‌تأیید) و توهم‌ها (حس کردن اشیا یا صداهای غیرواقعی) می‌شود. به عنوان مثال، فرد ممکن است معتقد شود که دیگران در ذهن او دخالت می‌کنند یا صداهایی را می‌شنود که دیگران نشنیده‌اند.

• گفتار و رفتار آشفته: افراد ممکن است سخن گویی نامنسجم داشته باشند، پاسخ‌ها بی‌ربط یا نامفهوم باشند و رفتار غیرهدفمند یا عجیب از خود نشان دهند. برای مثال، رفتارهای کودکانه و بی‌منطق یا تکرار حرکات بی‌فایده از این دسته‌اند.

• علائم منفی: شامل کاهش انگیزه (کاهش میل به فعالیت‌های روزمره)، کاهش بیان هیجانی (مانند چهره بی‌احساس و لحن یکنواخت در سخن گفتن) و انزوای اجتماعی است. ممکن است بیمار به سختی حرف بزند یا خود را در فعالیت‌های زندگی روزمره (مثل خوردن، لباس پوشیدن) مشارکت دهد.

• اختلالات شناختی: بسیاری از بیماران دچار مشکلات حافظه، تمرکز و تصمیم‌گیری می‌شوند. ممکن است توانایی حل مسئله و تفکر منطقی کاهش یابد و عملکرد ذهنی بیمار ضعیف شود.

• تحریک‌پذیری شدید یا حالت‌های برانگیختگی: گاهی بیمار ممکن است خیلی آرام و بی‌حرکت شود یا بالعکس بسیار بی‌قرار و پرخاشگر شود. به هر حال، هرگونه تغییر شدید در رفتار (مانند نشانه‌های کاتاتونی) باید جدی گرفته شود.

به طور خلاصه، مهم‌ترین علائم اسکیزوفرنی شامل ترکیبی از هذیان‌ها، توهم‌ها، گفتار آشفته و ضعف عملکرد اجتماعی است. شناسایی این علائم به‌ویژه در خانواده و مراقبین بیمار نقش مهمی در تشخیص زودهنگام دارد.

حتما بخوانید: تشخیص آپاندیسیت با معیار alvarado score

علائم اسکیزوفرنی در بزرگسالان

در بزرگسالان، اسکیزوفرنی معمولاً با اوج جنون (psychotic episode) آشکار می‌شود. فرد ممکن است با هذیان‌ها و توهمات واضحی مراجعه کند. علاوه بر علائم روان‌پریشی ذکر شده، بسیاری از بیماران بزرگسال مشکلات زیر را تجربه می‌کنند:

• افت تحصیلی یا کاری: کاهش شدید عملکرد در محل کار یا تحصیل که به علت ناتوانی در تمرکز و تفکر آشفته ایجاد می‌شود.

• اختلالات عاطفی ثانویه: افسردگی یا اضطراب همراه، که بعضاً بعد از فاز روان‌پریشی پدید می‌آید. در واقع اسکیزوفرنی می‌تواند همراه با افسردگی یا بی‌اختیاری احساسی باشد.

• خطر خودکشی: افکار و رفتارهای خودکشی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی شایع است. یک سوم بیماران اسکیزوفرنی حداقل یک بار دست به خودکشی می‌زنند یا اقدام به آن می‌کنند. بنابراین هر گونه نشانه ناامیدی یا گفتگو درباره مرگ در این افراد باید فوراً پیگیری شود.

• عوارض جسمی جانبی: مصرف داروهای ضدروان‌پریشی ممکن است عوارضی مانند افزایش وزن، دیابت و اختلالات متابولیک به همراه داشته باشد. به همین خاطر، بررسی‌های پزشکی منظم برای کنترل قند و چربی خون ضروری است.

• کاهش امید به زندگی: مطالعات WHO نشان داده افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ۲ تا ۳ برابر بیشتر از جمعیت عمومی در معرض مرگ زودرس هستند (عمدتاً به علت بیماری‌های قلبی-عروقی و عفونت‌ها).

با وجود این چالش‌ها، تشخیص زودهنگام و درمان مستمر می‌تواند عملکرد فرد را بهبود بخشد. طبق آمار NIH، نشانه‌های اولیه (مثلاً کاهش تدریجی در تعاملات اجتماعی یا تفکر) ممکن است سال‌ها قبل از تشخیص قطعی بروز کند؛ بنابراین اهمیت دارد که خانواده‌ها و کادر درمان به هر علامت غیرمعمول در نوجوانان و بزرگسالان جوان حساس باشند.

علائم اسکیزوفرنی در نوجوانان

در سنین نوجوانی و بلوغ، اولین نشانه‌های اسکیزوفرنی ممکن است مبهم‌تر باشد و با مشکلات دیگری مانند افسردگی یا اضطراب اشتباه گرفته شود. با این حال در نوجوانان علائم خاصی دیده می‌شود که می‌تواند هشداری برای وجود اسکیزوفرنی باشد:

• افت ناگهانی تحصیلی یا کناره‌گیری اجتماعی: نوجوان مبتلا ممکن است به تدریج علاقه‌اش را به دوستان و درس از دست بدهد و در فعالیت‌های قبلی خود مشارکت نکند.

• تغییر در عادات خواب و غذا: بی‌خوابی یا افزایش زیاد خواب، پرخوری یا بی‌اشتهایی ناگهانی می‌تواند دیده شود.

• توهمات دیداری شایع‌تر: برخلاف بزرگسالان که توهم شنوایی (شنیدن صداها) شایع‌تر است، نوجوانان ممکن است دچار توهمات بصری (دیدن چیزهای غیرواقعی) نیز بشوند.

• هذیان کمتر رایج: برخلاف بزرگسالان، نوجوانان مبتلا کمتر باورهای غلط نظام‌مند (هذیان‌های ثابت) دارند و ممکن است به جای آن بیشتر در گفتار به صورت پراکنده و نیمه‌واقعی صحبت کنند.

• تغییرات خلقی و اضطرابی: مانند تحریک‌پذیری، افسردگی خفیف، اضطراب پراکنده و ترس‌های غیرمنطقی. ممکن است ناگهان نگران چیزهای غیرمعمولی شود یا احساس کند دیگران با او خصومت دارند.

شاید علاقه داشته باشید: پروتئینوری در بارداری یا دفع پروتئین در بارداری چیست؟

باید توجه داشت که علائم اسکیزوفرنی در نوجوانان شبیه بزرگسالان است اما تشخیص آن در این سن دشوارتر است. دانشمندان بر این باورند که بسیاری از بیماران قبل از تشخیص قطعی سال‌ها نشانه‌های خفیف یا فرعی را نشان می‌دهند. از این رو هرگونه تغییر ناگهانی رفتار یا کاهش عملکرد در نوجوانان، به ویژه اگر با نشانه‌های روان‌پریشی همراه باشد، باید پیگیری دقیق شود. در صورت مشاهده علائمی مانند «صحبت با خود»، نگاه خیره‌ شده، یا تغییر چشمگیر در عملکرد تحصیلی، مراجعه به روان‌پزشک لازم است.

علائم اسکیزوفرنی در کودکان

اسکیزوفرنی در کودکان (شروع قبل از ۱۳ سالگی) بسیار نادر است. با این حال اگر در این سن رخ دهد، معمولاً دارای ویژگی‌های شدیدی است و پیش‌آگهی نامطلوب‌تری دارد. در کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است نشانه‌های زیر دیده شود:

• اختلال رشد گفتاری یا اجتماعی: ممکن است کودک از هم‌سن‌و‌سالانش عقب بماند؛ برای مثال دیرشروع به صحبت کند یا کمتر با دیگران ارتباط چشمی برقرار نماید.

• تغییرات تدریجی در عملکرد روزانه: عدم پیشرفت در مدرسه یا رفتارهای پارانوئیدی (ترس‌های بی‌مورد از دیگران) حتی قبل از رشد کامل علائم روان‌پریشی.

• افزایش رفتارهای کناره‌گیر یا بی‌تفاوت: کودک ممکن است دیگر تمایلی به بازی یا فعالیت‌های اجتماعی نداشته باشد و به نظر برسد «در جهان خود غرق شده» است.

• توهمات و هذیان: اگرچه مانند بزرگسالان ممکن است داستانی قابل فهم نداشته باشد، ولی کم‌کم ممکن است علائم ساده روان‌پریشی نظیر شنیدن صداهای نامعلوم یا برچسب‌گذاری ناپدیدشدن اشیاء حس شود.

• علائم منفی شدید: نظافت بدنی ضعیف، پرهیز از صحبت و ارتباط اجتماعی و کاهش شدید علاقه به لذت‌های عادی زندگی.

طبق گزارش مایوکلینیک، علائم اسکیزوفرنی در کودکان و نوجوانان مشابه بزرگسالان است، ولی در این گروه سنی تشخیص دشوارتر است. با این‌حال این‌که نشانه‌های شدید در این سن دیده شود (مثلاً صحبت در مورد چیزهای ناموجود)، نباید به سادگی نادیده گرفته شود. تشخیص به موقع نیازمند مشاهده دقیق و ارزیابی توسط تیم تخصصی اعصاب و روان کودکان است. هرچه سن شروع بیماری پایین‌تر باشد، احتمال تداوم مشکلات شناختی و عملکرد ضعیف‌تر زندگی بیشتر خواهد بود.

اسکیزوفرنی یک اختلال پیچیده و جدی است که شناسایی سریع علائم آن می‌تواند سرنوشت بیمار را تغییر دهد. اولین گام در مدیریت اسکیزوفرنی، اطلاع‌رسانی عمومی درباره علائم این بیماری و کاهش انگ اجتماعی است. در کنار تشخیص به‌موقع، درمان جامع (دارویی و روانی) و مراقبت‌های پرستاری تخصصی به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند.