پروتئینوری در بارداری یا دفع پروتئین در بارداری چیست؟

بارداری باعث تغییرات متعددی در عملکرد کلیه‌ها می‌شود و در برخی موارد ممکن است مقدار کمی پروتئین در ادرار مادر باردار دیده شود. پروتئینوری در بارداری یا دفع پروتئین در ادرار به وضعیتی اطلاق می‌شود که میزان دفع پروتئین از سطح طبیعی بیشتر باشد. در حالت نرمال، کلیه‌ها اجازه عبور پروتئین‌های بزرگ مانند آلبومین را نمی‌دهند و ادرار تقریبا عاری از پروتئین است. وجود پروتئین در ادرارِ مادر باردار می‌تواند نشانه‌ای از تغییرات فیزیولوژیک دوران حاملگی یا هشداری برای مشکلاتی مانند پره‌اکلامپسی باشد. به طور خلاصه، پروتئینوری در بارداری به معنی وجود مقدار غیرطبیعی پروتئین در ادرار طی حاملگی است که معمولاً با بررسی ادرار توسط کاغذ تست (Dipstick) یا آزمایشات دقیق‌تر تشخیص داده می‌شود. در ادامه همراه موسسه آموزشی پژواک حیات باشید تا به بررسی دفع پروتئین در بارداری بپردازیم. همچنین شما عزیزان میتوانید بحث پروتئینوری را در مقاله گذشته به صورت کامل مطالعه کنید.

دوره کمک پرستاری با ارائه مدرک معتبر وزارت بهداشت

علت پروتئینوری در بارداری

پروتئینوری در بارداری می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد. برخی علت‌ها طبیعی و گذرا هستند و برخی دیگر نیاز به مداخله پزشکی دارند. از مهم‌ترین عوامل علت پروتئینوری در بارداری عبارت‌اند از:

• تغییرات فیزیولوژیک حاملگی: افزایش حجم خون و عملکرد کلیه‌ها در بارداری ممکن است کمی مقدار فیلتراسیون گلومرولی را بالا ببرد. گاهی این امر باعث دفع مقادیر کمی پروتئین می‌شود که در محدوده طبیعی یا خفیف است و معمولاً بی‌ضرر است.

• فشار خون بارداری (پره‌اکلامپسی): شایع‌ترین علت پاتولوژیک پروتئینوری در بارداری است. در پره‌اکلامپسی که معمولاً پس از هفته بیستم بارداری بروز می‌کند، فشارخون مادر بالا می‌رود و عملکرد گلومرول‌ها مختل می‌گردد. این اختلال منجر به نشت پروتئین (آلبومین) به داخل ادرار می‌شود. پره‌اکلامپسی می‌تواند خطراتی برای مادر و جنین داشته باشد.

• دیابت حاملگی یا دیابت قبلی: قند خون بالا (دیابت) باعث آسیب سلول‌های گلومرولی و افزایش نفوذپذیری غشاهای فیلتر کلیوی می‌شود. بیماران دیابتی حتی قبل از بارداری ممکن است در معرض پروتئینوری باشند و بارداری این وضعیت را تشدید کند.

• اختلالات کلیوی مزمن: اگر مادر قبل از بارداری بیماری کلیوی داشته باشد (مانند گلومرولونفریت یا نفروپاتی دیابتی)، احتمال بیشتر دفع پروتئین در ادرار وجود دارد. بارداری ممکن است بار کاری کلیه‌ها را افزایش دهد و علائم بیماری کلیوی را آشکار سازد.

• عفونت‌های مجاری ادراری: عفونت مثانه یا کلیه‌ها می‌تواند باعث دفع پروتئین در ادرار شود. تب و التهاب کلیه‌ها از دلایل احتمالی افزایش پروتئینوری هستند.

• رشد نامناسب جفت: برخی مشکلات جفتی می‌توانند خون‌رسانی به کلیه‌ها را تغییر دهند و باعث پروتئینوری شوند. مثلا در سندرم HELLP (نوعی اختلال مرتبط با پره‌اکلامپسی) میزان بعضی فاکتورهای خونی تغییر کرده و به پروتئینوری منجر می‌شود.

• دیگر عوامل: فشار روانی شدید، استرس، فعالیت سنگین و کم‌آبی بدن گاهی می‌تواند موقتاً موجب پروتئینوری گذرا شود. این حالت معمولاً برگشت‌پذیر است ولی باید از پره‌اکلامپسی افتراق داده شود.

به طور خلاصه، هر عاملی که موجب آسیب یا اختلال در فیلتر گلومرولی شود، می‌تواند علت دفع پروتئین در بارداری باشد. در عمل، اولین چیزی که پزشک بررسی می‌کند، فشارخون مادر، قندخون و سابقه بیماری‌های کلیوی است. به‌خصوص در صورتی که فشارخون بالا و پروتئینوری با هم مشاهده شود، شک به پره‌اکلامپسی مطرح می‌شود. در هر صورت، ارزیابی دقیق علل زمینه‌ای برای انتخاب درمان مناسب ضروری است.

بیشتر بخوانید: بیماری آمیلوئیدوز چیست؟

علائم پروتئینوری در بارداری

پروتئینوری به خودی خود معمولاً با علامت خاصی همراه نیست و اغلب در بررسی‌های روتین یا آزمایش ادرار دیده می‌شود. با این حال، در بارداری وضعیت بالینی مادر ممکن است با علائم مرتبط با علت اصلی پروتئینوری مشخص شود. مهم‌ترین علائم پروتئینوری در بارداری عبارت‌اند از:

• تورم (ادم): یکی از شایع‌ترین نشانه‌ها تورم دست‌ها، پاها و صورت است. در پره‌اکلامپسی، احتباس آب در بدن افزایش می‌یابد و مایع در بافت‌ها جمع می‌شود. این تورم می‌تواند به‌خصوص در پلک‌ها یا مچ پا آشکار باشد.

• افزایش ناگهانی وزن: افزایش وزن بیش از حد نرمال (بیش از ۰.۵ تا ۱ کیلوگرم در هفته) می‌تواند ناشی از احتباس آب و مایعات باشد که در پروتئینوری شدید اتفاق می‌افتد.

• فشار خون بالا: هرچند فشار خون علامت نیست بلکه علامت حیاتی است، اما در تشخیص پره‌اکلامپسی بسیار مهم است. در مادران دچار پروتئینوری، بررسی فشارخون باید همزمان انجام شود. فشارخون بالاتر از ۱۴۰/۹۰ میلی‌متر جیوه پس از هفته بیستم بارداری هشداردهنده است.

• سردرد شدید: سردردی که با استراحت برطرف نمی‌شود و تداوم دارد می‌تواند نشانه اختلال جریان خون به مغز در پره‌اکلامپسی باشد.

• تاری دید یا حساسیت به نور: تغییرات در بینایی، لکه‌های نور یا چشمک‌زدن، تار شدن دید یا حساس شدن چشم‌ها به نور، از علائم عصبی مرتبط با فشارخون بالا است.

• درد قسمت بالایی شکم (زیر دنده‌ها): به‌ویژه در سمت راست فوقانی شکم درد احساس می‌شود. این درد ناشی از تجمع مایع یا ناراحتی کبدی در اثر پره‌اکلامپسی است.

• کاهش ادرار: در صورت بروز اختلال کار کلیه‌ها، میزان ادرار مادر کم شده یا تغییر در دفعات ادراردهی مشاهده می‌شود.

• بزرگ شدن کبد یا علائم کبدی: (در صورت وجود سندرم HELLP) ممکن است درد کبد یا تغییر در تست‌های کبدی رخ دهد.

در بسیاری موارد، اگر تنها پروتئینوری خفیف وجود داشته باشد، ممکن است هیچ‌کدام از این علائم ظاهر نشوند و تنها در آزمایش روتین متوجه شوید. بنابراین، چکاپ منظم دوران بارداری شامل اندازه‌گیری فشارخون و آزمایش ادرار ضروری است. تشخیص زودهنگام پروتئینوری می‌تواند از بروز عوارض جدی‌تر مانند تشنج (در اکلامپسی) جلوگیری کند.

دفع پروتئین در بارداری خطرناک است؟

دفع پروتئین در بارداری همیشه خطرناک نیست، اما اگر مقدار آن زیاد باشد یا با علائمی مثل فشار خون بالا همراه شود، می‌تواند نشانگر ابتلا به پره‌اکلامپسی باشد. پره‌اکلامپسی یک وضعیت بالقوه خطرناک است که می‌تواند برای مادر و جنین تهدیدکننده باشد.

برخی از خطرات دفع پروتئین بالا در بارداری شامل موارد زیر است:

• زایمان زودرس

• محدودیت رشد جنین

• آسیب به کلیه‌ها

• افزایش خطر ابتلا به مشکلات قلبی برای مادر در آینده

بنابراین، در صورت شناسایی پروتئینوری، پیگیری منظم و درمان مناسب تحت نظر پزشک ضروری است.

درمان پروتئینوری در بارداری

مدیریت پروتئینوری در بارداری بستگی به علت و شدت آن دارد. در این قسمت توصیه‌ها و روش‌های درمانی معمول را بررسی می‌کنیم:

• کنترل فشار خون: در صورتی که پروتئینوری با فشارخون بالا (پره‌اکلامپسی یا فشارخون حاملگی) همراه باشد، کاهش فشارخون در اولویت است. داروهای مجاز در بارداری شامل متیل دوپا، لابیتالول یا نالتردیپین است. پزشک با انتخاب داروی مناسب تلاش می‌کند فشارخون را در محدوده ایمن نگه دارد تا فشار به کلیه‌ها و جفت کاهش یابد.

• رژیم غذایی مناسب: توصیه می‌شود مادر باردار مصرف نمک را محدود کند تا از تشدید تورم پیشگیری شود. با این حال، محدودیت شدید پروتئین معمولاً لازم نیست زیرا جنین به پروتئین نیاز دارد؛ مگر اینکه بیماری کلیوی زمینه‌ای باشد و پزشک رژیم کم‌پروتئین توصیه کند. مصرف کافی میوه و سبزیجات، گوشت یا جایگزین‌های پروتئین سالم (ماهی، حبوبات) توصیه می‌شود.

• مصرف مایعات و استراحت: تامین آب کافی (مثلاً روزانه حدود ۲ لیتر) به حفظ عملکرد کلیه‌ها کمک می‌کند. البته در صورت وجود ادم شدید باید مصرف مایعات زیر نظر پزشک تنظیم شود. استراحت نسبی و بلند کردن پاها (اگر دچار ورم اندام شده) موجب کاهش تورم می‌شود.

• کنترل دیابت: در صورت وجود دیابت (پیش از بارداری یا دیابت بارداری)، کنترل قندخون به کمک رژیم غذایی و دارو (در صورت نیاز) باعث کاهش آسیب به کلیه‌ها می‌شود. آزمایش قندخون منظم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

• مدیریت عفونت: در صورت شناسایی عفونت ادراری یا واژینال، باید آنتی‌بیوتیک مناسب تجویز شود تا التهاب و اثرات زیانبار آن بر کلیه‌ها رفع گردد. درمان سریع عفونت ادراری می‌تواند از افزایش پروتئینوری جلوگیری کند.

• مصرف داروهای پیشگیری: اگر مادر در گروه پرخطر ابتلا به پره‌اکلامپسی باشد (مثل مبتلایان به فشارخون یا دیابت یا سابقه پره‌اکلامپسی قبلی)، پزشک ممکن است استفاده از آسپرین با دوز پایین را از سه ماهه اول یا دوم بارداری توصیه کند. این کار به بهبود جریان خون جفتی و کاهش ریسک فشارخون و پروتئینوری کمک می‌کند.

• پیگیری منظم: در هر حال، مادر باید تحت نظر ویزیت‌های منظم حاملگی قرار گیرد. پزشک معالج احتمالاً انجام آزمایش ادرار و فشارخون را هر چند هفته یک‌بار (یا حتی هفتگی در موارد مشکوک) تکرار می‌کند. تغییر در برنامه مراقبتی بر اساس نتایج این پیگیری‌ها انجام می‌شود.

• اقدامات ویژه در موارد شدید: در پروتئینوری شدید و اختلالات جدی مثل پره‌اکلامپسی حاد یا سندرم HELLP، بستری شدن در بیمارستان لازم است. ممکن است داروهای آرام‌بخش فشارخون قوی‌تری (مثل هیدرالازین) یا آرام‌بخش‌های عصبی (مانند داروهای ضدصرع تزریقی برای پیشگیری از تشنج) تجویز شود. در موارد حاد، زایمان زودرس (حتی قبل از موعد) برای نجات مادر و جنین ممکن است بهترین راهکار باشد.

حتما بخوانید: بررسی هیپو منیزیمی

همواره باید در نظر داشت که درمان پروتئینوری در بارداری دو جنبه دارد: یکی کنترل وضعیت کلی مادر (به ویژه فشارخون و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای) و دیگری حفظ سلامت جنین. تصمیم برای هر اقدام درمانی (مانند تجویز دارو یا القای زایمان) براساس وضعیت مادر و جنین و در هماهنگی با متخصص زنان گرفته می‌شود. پرستار و تیم مراقبتی با پایش مرتب مادر و جنین، اطلاعات لازم را برای بهترین تصمیم درمانی فراهم می‌کنند.

رنج نرمال پروتئین ادرار 24 ساعته در بارداری

جدول زیر مقادیر نرمال و غیرنرمال پروتئین در ادرار را نشان می‌دهد:

در نتیجه، وجود پروتئین در ادرار (اندازه‌گیری شده با تست یا آزمایش کمی) معیاری کلیدی برای تشخیص پروتئینوری است. اگر آزمایش نشان دهد بیش از ۳۰۰ میلی‌گرم پروتئین در ۲۴ ساعت دفع شده، نیاز به بررسی بیشتر وجود دارد. البته گاهی بارداری طبیعی به دلیل فشار خون کمی بالاتر یا تغییرات موقتی، ممکن است کمی پروتئین طبیعی تولید کند. اما در صورت افزایش معنادار، باید علت‌های بیماری‌زا جستجو شود.

علائم هشداردهنده و مراقبت پرستاری

در دوره بارداری و به ویژه در موارد شناسایی پروتئینوری، مراقبت تخصصی پرستاری می‌تواند نقش بسیار مهمی در کنترل وضعیت و پیشگیری از عوارض داشته باشد. نکات کلیدی در مراقبت پرستاری شامل موارد زیر است:

• کنترل منظم فشارخون و وزن: پرستار باید هر بار که مادر را ویزیت می‌کند (خصوصاً از سه ماه دوم به بعد)، فشارخون را اندازه‌گیری و ثبت نماید. همچنین تغییر وزن بیشتر از حد نرمال (تجمع مایعات) گزارش شود. ثبت دقیق روندها به تشخیص زودهنگام پره‌اکلامپسی کمک می‌کند.

• پایش ادرار روزانه: در صورت نیاز، باید هر روز مقدار ادرار و پروتئین موجود در آن بررسی شود. این کار می‌تواند با تست نوار ادرار خانگی نیز انجام شود و نتایج به پزشک اطلاع داده شود. کاهش چشمگیر میزان ادرار یا افزایش پروتئین ادرار باید پیگیری شود.

• تشخیص علائم هشداردهنده: پرستار باید مراقب علائمی مانند سردرد شدید، تپش قلب نامنظم، تنفس دشوار، تاری دید، یا درد بالای شکم باشد و در صورت مشاهده، سریعاً اقدام و اطلاع‌رسانی کند. آگاهی و آموزش مادر باردار درباره این علائم نیز مهم است.

• مدیریت رژیم غذایی و استراحت: توصیه‌های پرستاری شامل تشویق به رعایت رژیم کم‌نمک، مصرف مایعات کافی، تغذیه مناسب (با پروتئین کافی) و استراحت نسبی (در موارد ضرورت) است. کاهش استرس، اجتناب از فعالیت‌های بدنی سنگین و رعایت الگوی خواب کافی نیز کمک‌کننده است.

• آموزش مداوم به مادر: والدین و مادر باردار باید در مورد اهمیت کنترل فشارخون و انجام آزمایش‌های دوره‌ای اگاه شوند. پرستار وظیفه دارد درباره روش اندازه‌گیری فشارخون در منزل، اهمیت پیگیری دکتر و مصرف داروها (در صورت تجویز) آموزش دهد.

• همکاری با تیم درمان: پرستار باید نتایج آزمایش‌ها و علائم بالینی را به موقع به پزشک گزارش کند تا تصمیم‌گیری‌های درمانی به درستی انجام شود. هماهنگی با ماما یا پزشک زنان درباره زمان و روش زایمان نیز جزو وظایف تیم پرستاری است.

علاوه بر موارد فوق، گسترش دانش پرستاران از طریق آموزش‌های تخصصی اهمیت دارد. برای مثال، در موارد نادری که پره‌اکلامپسی شدید منجر به نارسایی حاد کلیه شود، آشنایی با روند دیالیز اهمیت می‌یابد. پرستارانی که در دوره دیالیز شرکت کرده‌اند، می‌توانند در این شرایط به خوبی به تیم مراقبتی کمک کنند. همچنین پس از زایمان سزارین، مراقبت از بخیه‌ها و زخم محل جراحی اهمیت دارد؛ مهارت‌های به‌دست‌آمده از دوره مراقبت از زخم در این موارد کاربردی است. به علاوه، داشتن کمک‌پرستار آموزش‌دیده در تیم مراقبت، از طریق گذراندن دوره کمک پرستاری، روند خدمت‌رسانی را ایمن‌تر می‌کند.

حتما بخوانید: هایپر منیزیمی چیست؟

وجود پروتئین در ادرار مادر باردار نشانه‌ای است که نباید نادیده گرفته شود. پروتئینوری در بارداری می‌تواند از تغییرات طبیعی حاملگی باشد یا علامتی از اختلالاتی مانند پره‌اکلامپسی، دیابت یا بیماری‌های کلیوی. تشخیص سریع و پایش منظم این وضعیت می‌تواند از عوارض خطرناک برای مادر و جنین جلوگیری کند. علائم هشداردهنده شامل تورم اندام‌ها، فشارخون بالا، سردرد و تاری دید است؛ اما در بسیاری موارد پروتئینوری بدون علامت آشکار است و تنها در آزمایش‌های دوره‌ای مشخص می‌شود.