خون ادراری یا هماچوری چیست؟

هماچوری (Hematuria) یا خون ادراری یکی از نشانه‌های بالینی مهم است که می‌تواند ناشی از مشکلات مختلفی در دستگاه ادراری باشد. مشاهده خون در ادرار ممکن است برای بیماران نگران‌کننده باشد، اما همیشه نشانه یک بیماری جدی نیست. در این مقاله، به بررسی علل، انواع، تشخیص و درمان هماچوری پرداخته می‌شود. با موسسه آموزشی پژواک حیات همراه باشید.

دوره کمک پرستاری همراه با اعطای مدرک معتبر!!

هماچوری چیست؟

هماچوری یا خون ادراری به وجود گلبول‌های قرمز خون در ادرار گفته می‌شود که می‌تواند با چشم غیرمسلح قابل مشاهده باشد (هماچوری آشکار) یا تنها از طریق آزمایش ادرار تشخیص داده شود (هماچوری میکروسکوپی). این وضعیت ممکن است ناشی از عوامل خوش‌خیم یا بیماری‌های جدی باشد که نیاز به بررسی پزشکی دارند.

انواع هماچوری

هماچوری به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

1. هماچوری آشکار (Gross Hematuria): در این حالت، خون در ادرار به‌وضوح دیده می‌شود و رنگ ادرار ممکن است صورتی، قرمز یا قهوه‌ای باشد.
2. هماچوری میکروسکوپی (Microscopic Hematuria): خون در ادرار با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیست و تنها از طریق آزمایش میکروسکوپی تشخیص داده می‌شود.

دلایل هماچوری

علل شایع

• عفونت‌های مجاری ادراری (UTI): یکی از رایج‌ترین علل هماچوری، عفونت‌های ادراری است که می‌تواند با علائمی نظیر سوزش، درد و تکرر ادرار همراه باشد.
• سنگ کلیه یا سنگ مثانه: تشکیل سنگ در کلیه یا مثانه می‌تواند به تحریک و آسیب دیدن دیواره‌های مجاری ادراری منجر شود که در نهایت باعث خونریزی می‌شود.
• بیماری‌های کلیوی: بیماری‌هایی مانند گلومرولونفریت و سایر التهاب‌های کلیوی می‌توانند باعث خروج خون از طریق ادرار شوند.
• آسیب‌های فیزیکی: ضربه‌های مستقیم به ناحیه کلیه یا مجاری ادراری، به‌ویژه در حوادث رانندگی یا ورزشی، ممکن است منجر به هماچوری شوند.
• بزرگ شدن پروستات (BPH) در مردان: افزایش حجم پروستات در سنین بالا، یکی از علل متداول هماچوری در مردان به شمار می‌رود.

علل کمتر شایع

• سرطان‌های دستگاه ادراری: سرطان مثانه، کلیه یا حتی سرطان پروستات می‌توانند منجر به بروز خون در ادرار شوند.
• بیماری‌های خونریزی‌دهنده: اختلالاتی مانند هموفیلی یا کمبود برخی از عوامل انعقادی می‌توانند باعث هماچوری شوند.
• داروها: مصرف برخی داروها به ویژه رقیق‌کننده‌های خون (آنتی‌کوآگولانت‌ها) ممکن است باعث ایجاد خونریزی در دستگاه ادراری گردد.
• ورزش‌های شدید: فعالیت‌های ورزشی سنگین به‌ویژه در ورزشکاران حرفه‌ای می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی موقتی کلیه‌ها و هماچوری شود.

علت هماچوری در مردان

در مردان، شایع‌ترین علل هماچوری عبارتند از:

• بزرگ شدن پروستات: هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) که در مردان مسن رخ می‌دهد، می‌تواند باعث فشار و تحریک مجاری ادراری شود.
• عفونت‌های ادراری: اگرچه نسبت به زنان کمتر رخ می‌دهد، اما عفونت‌های ادراری در مردان نیز می‌تواند موجب خونریزی شود.
• سنگ کلیه: تشکیل سنگ‌های کلیه به دلیل مصرف ناکافی مایعات یا مشکلات متابولیک، عامل دیگری در بروز هماچوری است.
• سرطان‌های مربوط به سیستم ادراری: سرطان پروستات یا سرطان مثانه در مردان می‌تواند به عنوان یکی از عوامل مهم هماچوری در نظر گرفته شود.

علت هماچوری در زنان

در زنان، هماچوری ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:

• عفونت‌های ادراری: به دلیل کوتاه بودن مجاری ادراری، زنان بیشتر مستعد ابتلا به عفونت‌های ادراری هستند.
• عوارض بارداری: تغییرات فیزیولوژیکی در دوران بارداری می‌تواند باعث افزایش خطر عفونت‌ها و در نتیجه هماچوری شود.
• مشکلات زنانگی: اختلالاتی مانند اندومتریوز و برخی از ناهنجاری‌های ساختاری ممکن است سبب بروز خون در ادرار شوند.
• سرطان‌های دستگاه ادراری: اگرچه نسبت به مردان کمتر شایع است، اما سرطان مثانه یا دیگر ناهنجاری‌های مخاطی می‌توانند در زنان منجر به هماچوری شوند.

بیشتر بخوانید: بیماری آمیلوئیدوز چیست؟

تشخیص هماچوری

روش‌های تشخیصی شامل:

1. آزمایش ادرار: برای تشخیص وجود خون و بررسی علل احتمالی.
2. آزمایش خون: بررسی عملکرد کلیه‌ها و بررسی علائم عفونت یا بیماری‌های خونریزی‌دهنده.
3. تصویربرداری پزشکی: شامل سونوگرافی، سی‌تی اسکن (CT) و ام‌آرآی (MRI) برای بررسی دقیق‌تر.
4. سیستوسکوپی: بررسی مثانه و دستگاه ادراری با استفاده از یک لوله باریک مجهز به دوربین.

تشخیص و مدیریت هماچوری (خون ادراری) نیازمند توجه دقیق به چندین فاکتور آزمایشگاهی است. بررسی این موارد می‌تواند در تعیین علت بروز هماچوری و ارائه درمان مناسب به ویژه در زمینه‌های کلیوی و ادراری، نقش کلیدی داشته باشد.

۱. آنالیز ادرار (Urinalysis)

• شمارش گلبول‌های قرمز (RBC Count):
  بررسی تعداد گلبول‌های قرمز در هر میکرولیتر از ادرار؛ افزایش این تعداد نشانگر خونریزی در مجاری ادراری است.
• گلبول‌های قرمز غیرطبیعی (Dysmorphic RBCs):
  مشاهده گلبول‌های قرمز با تغییر شکل می‌تواند نشان‌دهنده آسیب کلیوی باشد.
• پروتئینوری (Proteinuria):
  وجود پروتئین در ادرار معمولاً نشانگر اختلال در عملکرد کلیه یا التهاب است.
• کاست‌های ادراری (Urinary Casts):
  تشخیص انواع کاست‌ها به ویژه RBC cast می‌تواند در تشخیص عفونت‌ها یا بیماری‌های التهابی کلیوی مفید باشد.
• همچوری میکروسکوپی:
  بررسی دقیق زیر میکروسکوپ برای شناسایی هماچوری میکروسکوپی که به چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیست.

۲. آزمایش‌های خونی

• کراتنین و نیتروژن ادرار خون (BUN):
  اندازه‌گیری سطح کراتنین و BUN به ارزیابی عملکرد کلیه کمک می‌کند؛ افزایش این مقادیر ممکن است نشانه اختلال در فیلتراسیون کلیه باشد.
• برآورد سرعت فیلتراسیون گلومرولی (eGFR):
  ارزیابی میزان کارایی کلیه از طریق محاسبه eGFR که در تشخیص نارسایی کلیه و دیگر اختلالات کلیوی اهمیت دارد.
• آزمایش CBC (Complete Blood Count):
  بررسی کامل سلول‌های خونی، از جمله تعداد گلبول‌های سفید که می‌تواند نشان‌دهنده وجود عفونت یا التهاب سیستمیک در افراد مبتلا به هماچوری باشد.

۳. آزمایش‌های تخصصی تکمیلی

• کشت ادرار (Urine Culture):
  در صورت وجود نشانه‌های عفونت، انجام کشت ادرار جهت شناسایی عامل میکروبی و تعیین حساسیت آنتی‌بیوتیک‌ها بسیار مهم است.
• آزمایش‌های التهابی:
  اندازه‌گیری نشانگرهای التهابی مانند CRP می‌تواند به تشخیص و نظارت بر روند عفونت یا التهاب در بیمار کمک کند.

روش‌های تصویربرداری

• سونوگرافی: یک روش غیرتهاجمی که می‌تواند ساختار کلیه‌ها و مثانه را بررسی کند و در تشخیص سنگ‌ها یا توده‌های مشکوک موثر است.
• سی‌تی اسکن (CT Scan): این روش تصویربرداری دقیق‌تر بوده و می‌تواند اطلاعات کاملی از ساختارهای داخلی دستگاه ادراری ارائه دهد.
• ام‌آرآی (MRI): در موارد خاص، ام‌آرآی به‌عنوان یک ابزار تشخیصی تکمیلی برای بررسی ساختارهای نرم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

روش‌های تشخیصی ویژه

• سیستوسکوپی: در این روش، پزشک با استفاده از یک لوله باریک مجهز به دوربین، داخل مثانه و مجاری ادراری را به‌طور مستقیم بررسی می‌کند تا هرگونه تغییر غیرطبیعی مانند توده یا زخم را مشاهده کند.
• آزمایشات خونی: بررسی سطح برخی آنزیم‌ها و نشانگرهای التهابی می‌تواند به تشخیص علل زمینه‌ای هماچوری کمک نماید.

شاید علاقه داشته باشید: کرانیکتومی چیست؟

درمان هماچوری

درمان بر اساس علت اصلی انجام می‌شود:

• عفونت ادراری: مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها. در ادامه مهم ترین داروهایی که در افراد مبتلا به حون ادراری استفاده میشود را برایتان شرح میدهیم.
• سنگ کلیه: داروهای مسکن، مصرف زیاد مایعات و در موارد شدید، جراحی یا لیتوتریپسی (سنگ‌شکنی)
• بیماری‌های کلیوی: کنترل فشار خون و استفاده از داروهای مناسب
• سرطان: جراحی، شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی بسته به نوع سرطان
• بزرگ شدن پروستات: داروهای کاهش‌دهنده حجم پروستات و در موارد شدید، جراحی

داروهای آنتی بیوتیک مورد استفاده در درمان هماچوری ناشی از عفونت‌های ادراری

در درمان هماچوری (خون ادراری یا ادرار خونی) که ناشی از عفونت‌های مجاری ادراری است، انتخاب آنتی بیوتیک‌های مناسب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در ادامه مهم‌ترین داروهایی که در این زمینه کاربرد دارند، به تفکیک آورده شده است:

• نیتروفورانتوئین (Nitrofurantoin):
  یکی از داروهای خط اول در درمان عفونت‌های ادراری غیر پیچیده محسوب می‌شود. به دلیل اثربخشی بالا و کاهش مقاومت میکروبی، بخصوص در بیماران جوان و خانم‌ها توصیه می‌شود.

• تریمتوپریم/سولفامتوکسازول (Trimethoprim/Sulfamethoxazole یا Cotrimoxazole):
  این ترکیب دارویی برای درمان عفونت‌های ادراری غیر پیچیده به کار می‌رود و در صورت عدم وجود مقاومت میکروبی، به عنوان یکی از گزینه‌های موثر در مدیریت هماچوری شناخته می‌شود.

• سیپروفلوکساسین (Ciprofloxacin):
  از گروه فلوئوروکوئینولون‌ها بوده و در موارد عفونت‌های ادراری پیچیده یا در بیمارانی که به درمان‌های اولیه پاسخ نداده‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. به دلیل افزایش احتمال مقاومت میکروبی، مصرف آن باید با دقت و تحت نظارت پزشک انجام شود.

• لوووفلوکساسین (Levofloxacin):
  مشابه سیپروفلوکساسین، این دارو از خانواده فلوئوروکوئینولون‌ها بوده و در شرایط خاص و در بیمارانی که سایر گزینه‌ها محدودیت دارند، کاربرد دارد.

• آموکسی‌سیلین/کلاوولانات (Amoxicillin/Clavulanate):
  این ترکیب دارویی به دلیل پوشش وسیع آنتی باکتریایی و کاهش احتمال مقاومت میکروبی، در برخی از عفونت‌های ادراری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

انتخاب هر یک از این داروها بر اساس شدت عفونت، شرایط بالینی بیمار، سابقه حساسیت دارویی و الگوهای مقاومت میکروبی منطقه‌ای انجام می‌شود. مصرف آنتی بیوتیک‌ها در درمان هماچوری نیازمند نظارت دقیق پزشک متخصص است تا علاوه بر رفع عفونت، از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود.

مراقبت‌های پرستاری در بیماران مبتلا به هماچوری

پرستاران نقش کلیدی در مدیریت و مراقبت از بیماران مبتلا به هماچوری یا خون ادراری دارند. برخی از اقدامات پرستاری شامل:

• بررسی دقیق میزان و رنگ ادرار
• پایش علائم حیاتی بیمار
• آموزش بیماران در مورد اهمیت مصرف مایعات و رعایت بهداشت ادراری
• کمک به بیماران در مدیریت علائم و داروها

هماچوری یک علامت مهم در بیماری‌های دستگاه ادراری است که نیاز به بررسی پزشکی دقیق دارد. در بسیاری از موارد، هماچوری ناشی از مشکلات خوش‌خیم است، اما در برخی شرایط می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد. توصیه می‌شود افراد در صورت مشاهده خون در ادرار، به پزشک مراجعه کنند تا علت آن مشخص شده و درمان مناسب آغاز شود.

اگر به دنبال یادگیری روش‌های نوین در مراقبت از بیماران با مشکلات کلیوی و دستگاه ادراری هستید، در دوره‌های تخصصی مراقبت پرستاری و دیالیز در موسسه آموزشی پژواک حیات شرکت کنید. برای اطلاعات بیشتر، به صفحه دوره دیالیز مراجعه کنید.