پروتئینوری چیست؟

پروتئینوری (Proteinuria) یکی از علامت‌های مهم بیماری‌های کلیوی و سیستمی است که با دفع غیرطبیعی پروتئین در ادرار همراه است. تشخیص به‌موقع و مدیریت صحیح پروتئینوری می‌تواند از پیشرفت آسیب‌های کلیوی جلوگیری کرده و کیفیت زندگی بیماران را به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای بهبود بخشد. در این مقاله جامع، ضمن بررسی علمی و کاربردی پروتئینوری، به روش‌های تشخیص، مراقبت‌های پرستاری، درمان دارویی و نکات کلیدی برای کادر درمان پرداخته‌ایم.

دوره زخم ویژه افراد کادر درمان با ارائه مدرک معتبر

پروتئینوری نشانه چیست؟

پروتئینوری یا پروتئین در ادرار به حالتی اطلاق می‌شود که میزان پروتئین دفع‌شده در ادرار از حد طبیعی (کمتر از ۱۵۰ میلی‌گرم در ۲۴ ساعت) بیشتر باشد. دفع پروتئین در ادرار نشانه اختلال در فیلترهای گلومرولی کلیه یا افزایش عبور پروتئین از لوله‌های کلیوی است. می‌تواند نشانه‌گر بیماری‌های گلومرولونفریت، دیابت، فشارخون بالا یا التهاب سیستمی باشد.

پروتئینوری در بارداری

پروتئینوری در بارداری معمولاً با پره‌اکلامپسی همراه است و نیازمند پیگیری فوری می‌باشد. در این حالت فشار خون بالا و دفع پروتئین در ادرار به‌صورت همزمان رخ می‌دهد. پرستاران باید نسبت به کنترل فشار خون، پایش ادرار و وضعیت جنین، حساس باشند.

تشخیص پروتئینوری

• Dipstick ادرار: تشخیص اولیه

• آزمایش پروتئین ۲۴ ساعته: اندازه‌گیری دقیق دفع پروتئین

• نسبت پروتئین به کراتینین (UPCR): ساده‌تر و کاربردی‌تر از جمع‌آوری ۲۴ ساعته

• آزمایش میکروسکوپی ادرار

مقدار طبیعی دفع پروتئین کمتر از 150 میلی‌گرم در 24 ساعت است. مقادیر بالاتر نیازمند بررسی‌های تخصصی‌تر می‌باشد.

علل پروتئینوری

پروتئینوری میتواند علت های مختلف و گوناگونی داشته باشد که در ادامه به مهم ترین موارد آن اشاره میکنیم:

• بیماری‌های گلومرولی: مانند گلومرولونفریت مزمن

• نفرروپاتی دیابتی: شایع‌ترین علت در بیماران دیابتی

• فشارخون بالا (Hypertension): منجر به افزایش فشار گلومرولی

• سندرم نفروتیک: دفع بیش از ۳.۵ گرم پروتئین در ۲۴ ساعت

• عفونت‌ها و تب‌های شدید

• بارداری (پری‌اکلامپسی)

علل شایع پروتئینوری

مقادیر آزمایشگاهی در پروتئینوری

درمان پروتئینوری

درمان پروتئینوری به‌طور مستقیم وابسته به تشخیص علت زمینه‌ای آن است. هدف اصلی در رویکرد درمانی، نه‌تنها کاهش میزان دفع پروتئین از طریق ادرار، بلکه کاهش سرعت پیشرفت آسیب کلیوی، بهبود کیفیت زندگی بیمار و جلوگیری از عوارض قلبی-عروقی است.

اصول کلی درمان پروتئینوری

1. کنترل فشار خون

یکی از ارکان اصلی درمان، کنترل دقیق فشار خون در بیماران مبتلا به پروتئینوری، به‌ویژه در بیماران دیابتی یا با بیماری کلیوی مزمن (CKD) است.

• هدف فشار خون: در بیشتر بیماران <130/80 mmHg توصیه می‌شود.

• داروهای انتخابی: مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACEIs) یا مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین نوع 2 (ARBs).

این داروها علاوه بر کاهش فشار خون، اثرات محافظتی مستقیم بر کلیه دارند و میزان دفع آلبومین ادراری را کاهش می‌دهند.

2. کنترل قند خون (در بیماران دیابتی)

کنترل دقیق قند خون می‌تواند به‌طور مؤثر پیشرفت نفروپاتی دیابتی و دفع پروتئین را کند یا متوقف کند.

• هدف HbA1c: حدود 7% یا کمتر، بسته به شرایط بیمار.

• درمان‌های توصیه‌شده شامل انسولین، متفورمین (در مراحل اولیه CKD)، و داروهای گروه SGLT2i هستند که خود اثری مستقل در کاهش پروتئینوری دارند.

3. محدودیت پروتئین در رژیم غذایی

در برخی بیماران با CKD پیشرفته، کاهش مصرف پروتئین به حدود 0.6–0.8 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز، ممکن است باعث کاهش بار نیتروژن و دفع پروتئین شود. اما این مداخله باید با نظر متخصص تغذیه و نفرولوژی انجام شود تا از سوءتغذیه جلوگیری گردد.

بیشتر بخوانید: سندرم رینود چیست؟

4. درمان بیماری‌های زمینه‌ای

• لوپوس: درمان با کورتیکواستروئیدها و داروهای ایمونوساپرسیو مانند مایکوفنولات، سیکلوفسفامید یا آزاتیوپرین.

• گلومرولونفریت‌ها: بسته به نوع آن، ممکن است نیاز به پالس‌تراپی، پلاسماآفرز یا درمان‌های بیولوژیک باشد.

• عفونت‌ها: مانند هپاتیت B یا C باید به طور اختصاصی درمان شوند، زیرا منجر به گلومرولوپاتی‌های ثانویه می‌شوند.

5. حذف عوامل تسریع‌کننده آسیب کلیوی

• قطع یا جایگزینی داروهای نفروتوکسیک مانند NSAIDs، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها (آمینوگلیکوزیدها)، مواد حاجب تصویربرداری و داروهای ضد روماتیسم.

• اصلاح سبک زندگی: پرهیز از مصرف نمک، ترک سیگار، کاهش وزن در بیماران مبتلا به چاقی.

داروهای رایج در کنترل پروتئینوری

توجه: مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک باشد. پایش سطح پتاسیم خون و عملکرد کلیه (BUN, Cr) الزامی است.

نکته مهم پرستاری:

پرستاران باید به موارد زیر توجه داشته باشند:

• پایش فشار خون، وزن روزانه، حجم ادرار و علائم اورمی در بیماران مبتلا به پروتئینوری

• آموزش به بیمار درباره لزوم پیروی دقیق از رژیم دارویی و تغذیه‌ای

• بررسی علائم هشداردهنده سمیت دارویی: هایپرکالمی، سرگیجه، تنگی نفس یا ادم

• همکاری با تیم درمان جهت تعدیل دوز داروها در صورت افزایش کراتینین سرم یا کاهش GFR (محاسبه آنلاین GFR)

آيا دفع پروتئینوری خطرناک هست؟

بله، پروتئینوری می‌تواند پیامدهای جدی و حتی تهدیدکننده حیات داشته باشد، به‌ویژه زمانی که به‌عنوان علامت یک بیماری زمینه‌ای مهم مانند دیابت، فشار خون بالا یا اختلالات خودایمنی مطرح باشد. خطرات ناشی از پروتئینوری به شدت و تداوم دفع پروتئین، علت زمینه‌ای و سرعت مداخله درمانی بستگی دارد.

پیامدهای عدم درمان پروتئینوری:

نارسایی مزمن کلیه (CKD):
افزایش مداوم دفع پروتئین باعث آسیب پیشرونده به گلومرول‌های کلیه شده و ظرفیت تصفیه کلیه را کاهش می‌دهد. در صورت عدم کنترل، بیمار ممکن است در مراحل پیشرفته به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز پیدا کند.

افزایش ریسک بیماری‌های قلبی‌عروقی:
وجود پروتئین در ادرار یکی از شاخص‌های التهابی و اندوتلیالی است که نشان‌دهنده آسیب به عروق خونی می‌باشد. این وضعیت می‌تواند خطر سکته قلبی (MI)، سکته مغزی (CVA) و نارسایی قلبی را افزایش دهد.

پروتئینوری در دیابت:
در بیماران دیابتی، پروتئینوری اولین نشانه نفروپاتی دیابتی است. اگر به موقع تشخیص داده نشود، احتمال پیشرفت به نارسایی کلیوی بسیار بالاست. مطالعات نشان داده‌اند که حضور آلبومینوری، با مرگ‌ومیر بالاتر در بیماران دیابتی همراه است.

خطرات در بارداری:
در زنان باردار، وجود پروتئینوری همراه با فشار خون بالا نشانه پره‌اکلامپسی است که می‌تواند منجر به تشنج (اکلامپسی)، زایمان زودرس، محدودیت رشد جنین و حتی مرگ مادر یا جنین شود. این وضعیت نیازمند پیگیری فوری و تخصصی است.

مراقبت پرستاری بیماران مبتلا به پروتئینوری

پرستاران نقشی کلیدی در پایش، آموزش و پیشگیری از پیشرفت بیماری دارند:

• کنترل علائم حیاتی: به‌ویژه فشار خون

• پایش دفع ادرار: با ثبت دقیق میزان و مشخصات ظاهری

• آموزش بیمار: در مورد رژیم غذایی، داروها و علائم هشداردهنده مانند کاهش مصرف سدیم و مواد غذایی حاوی پروتئین.

• توجه به ورم اندام‌ها و ادم محیطی

• همکاری با تیم درمان در مدیریت بیماری زمینه‌ای

پروتئینوری یکی از علائم کلیدی اختلال در عملکرد کلیه‌ها است که نیازمند تشخیص به‌موقع، مراقبت تخصصی و درمان هدفمند است. با پایش دقیق فشارخون، آزمایش‌های منظم و مدیریت دارویی صحیح می‌توان از پیشرفت نارسایی کلیوی جلوگیری کرد.