دیالیز چیست و چه کاربردی دارد؟
دیالیز یکی از روش‌های مهم پزشکی است که برای درمان بیماری‌های کلیوی و مشکلات مرتبط با تصفیه خون به کار می‌رود. این فرآیند به‌ویژه برای افرادی که کلیه‌هایشان توانایی کافی برای تصفیه مواد زائد و مایعات اضافی از بدن را ندارند، حیاتی است. اما سوالی که برای بسیاری از افراد مطرح می باشد این است که دیالیز چیست و چه کاربردی دارد. در این مقاله با موسسه آموزشی پژواک حیات همراه باشید تا با بررسی سؤال «دیالیز چیست»، به توضیح مراحل، انواع و اهمیت این فرآیند درمانی بپردازیم.
دیالیز چیست و چگونه انجام است؟
دیالیز (Dialysis) یک فرآیند درمانی است که به‌صورت مصنوعی وظیفه کلیه‌ها را در تصفیه خون انجام می‌دهد. کلیه‌ها در حالت طبیعی مسئول حذف مواد زائد، سموم، و مایعات اضافی از خون هستند. اما در افرادی که دچار نارسایی کلیه شده‌اند (Chronic Kidney Disease یا CKD)، این وظیفه توسط دستگاه دیالیز انجام میشود. هدف اصلی دیالیز، بهبود کیفیت زندگی بیمار و جلوگیری از تجمع سموم در بدن است. اگر شما عضوی از کادر درمان هستید و علاقه دارید که در بخش دیالیز فعالیت کنید میتوانید با شرکت در دوره دیالیز که موسسه آموزشی پژواک برگزار کننده آن می باشد، شرکت کنید. لازم به ذکر است که مدرک دوره دیالیز ویژه پرستاران از سوی وزارت بهداشت اعطا میشود.
چه زمانی نیاز به دیالیز است؟
دیالیز زمانی ضروری میشود که کلیه‌ها به کمتر از ۱۵ درصد عملکرد طبیعی خود برسند. این کاهش عملکرد ممکن است ناشی از بیماری‌های مزمن کلیوی، دیابت، فشار خون بالا، یا آسیب‌های حاد کلیه باشد. در این شرایط، تجمع سموم و مواد زائد می‌تواند خطرات جدی برای سلامتی ایجاد کند، از جمله:
- اختلالات الکترولیتی (Electrolyte Imbalance)
- افزایش فشار خون
- تجمع مایعات در بدن (Edema)
- مسمومیت خون
انواع دیالیز
دو نوع اصلی دیالیز وجود دارد که بسته به شرایط بیمار و توصیه پزشک، یکی از آن‌ها انتخاب میشود:
1. همودیالیز (Hemodialysis)
در همودیالیز، خون بیمار از بدن خارج شده و از طریق دستگاه دیالیز تصفیه میشود. این فرآیند معمولاً در بیمارستان یا مراکز تخصصی دیالیز انجام میشود. مراحل کلی همودیالیز شامل موارد زیر است:
- اتصال بیمار به دستگاه دیالیز از طریق فیستول (Fistula) یا کاتتر وریدی.
- پمپ کردن خون از بدن به داخل دستگاه.
- عبور خون از یک فیلتر خاص (Dialyzer) که مواد زائد و مایعات اضافی را جدا می‌کند.
- بازگشت خون تصفیه‌شده به بدن بیمار.
هر جلسه همودیالیز معمولاً ۳ تا ۵ ساعت طول می‌کشد و به‌صورت معمول سه بار در هفته انجام میشود.
شاید علاقه داشته باشید: انواع آمپول ها و کاربرد آن ها
2. دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis)
دیالیز صفاقی در خانه و با کمک یک کاتتر دائمی که به شکم بیمار متصل است، انجام میشود. در این روش، محلولی به نام دیالیزات (Dialysate) به حفره شکمی تزریق میشود و غشاء صفاقی (Peritoneum) به‌عنوان فیلتر عمل می‌کند. این فرآیند شامل دو نوع اصلی است:
- CAPD (Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis): دیالیز به‌صورت دستی چند بار در روز انجام میشود.
- APD (Automated Peritoneal Dialysis): دیالیز در شب و به کمک دستگاه انجام میشود.
عوارض دیالیز چیست؟
اگرچه دیالیز می‌تواند زندگی بیمارانی که دچار نارسایی کلیه هستند را نجات دهد، اما این فرآیند درمانی می‌تواند عوارضی نیز به همراه داشته باشد. این عوارض معمولاً به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- عوارض مربوط به همودیالیز
- عوارض مربوط به دیالیز صفاقی
1. عوارض همودیالیز
همودیالیز یکی از رایج‌ترین روش‌های دیالیز است که در بیمارستان یا کلینیک‌ها انجام میشود. این فرآیند ممکن است با برخی از مشکلات و عوارض همراه باشد، از جمله:
- افت فشار خون (Hypotension): در حین انجام همودیالیز، ممکن است خون از بدن بیمار به سرعت خارج و بازگردانده شود، که می‌تواند موجب افت فشار خون شدید شود. این وضعیت می‌تواند با علائمی مانند سرگیجه، ضعف و حالت تهوع همراه باشد.
- خستگی و ضعف: بعد از انجام همودیالیز، بسیاری از بیماران احساس خستگی می‌کنند. این وضعیت می‌تواند تا چند ساعت ادامه یابد و بر فعالیت‌های روزانه بیمار تأثیر منفی بگذارد.
- عفونت در محل دسترسی به خون: در همودیالیز، خون بیمار از طریق یک فیستول یا کاتتر به دستگاه دیالیز منتقل میشود. این محل دسترسی می‌تواند مستعد عفونت باشد که در صورت عدم رعایت بهداشت به یک مشکل جدی تبدیل میشود.
- مشکلات در سطح الکترولیت‌ها: دیالیز ممکن است باعث تغییرات در سطح مواد معدنی و الکترولیت‌ها (مانند پتاسیم و سدیم) شود که این تغییرات می‌تواند به خطراتی برای سلامت بیمار منجر شود.
- مشکلات قلبی: در برخی بیماران، همودیالیز می‌تواند منجر به مشکلات قلبی مانند افزایش فشار خون یا اختلال در عملکرد قلب شود.
- آمبولی هوا: یکی از عوارض جدی همودیالیز آمبولی هوا است که زمانی رخ می‌دهد که حباب‌های هوا وارد جریان خون شوند. این مشکل می‌تواند به انسداد عروق و مشکلات قلبی و ریوی منجر شود. یکی از روش های درمان آمبولی هوا استفاده از روش اکسیژن‌درمانی پرفشار می باشد. شما عزیزان میتوانید با مراجعه به صفحه مذکور مقاله علمی را مطالعه کنید.
2. عوارض دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی نسبت به همودیالیز گزینه‌ای راحت‌تر برای بیماران است که می‌توانند این فرآیند را در خانه انجام دهند. با این حال، دیالیز صفاقی نیز می‌تواند عوارض خاص خود را داشته باشد:
- عفونت صفاقی (Peritonitis): یکی از شایع‌ترین عوارض دیالیز صفاقی، عفونت غشاء صفاقی است. این عفونت معمولاً زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها از طریق کاتتر وارد حفره شکمی بیمار شوند و باعث التهاب و عفونت شوند.
- نشت مایع دیالیز: در برخی موارد، مایع دیالیز ممکن است به درستی در داخل حفره شکمی باقی نماند و از بدن بیمار نشت کند. این مشکل می‌تواند باعث اختلال در فرآیند تصفیه خون شود.
- مشکلات وزنی: بیماران دیالیز صفاقی ممکن است دچار تغییرات وزنی شوند. جذب مایعات اضافی می‌تواند منجر به افزایش وزن و تورم شود که از نظر فیزیکی و احساسی برای بیمار مشکل‌ساز است.
- اسکار در ناحیه شکم: استفاده مکرر از کاتتر می‌تواند منجر به ایجاد اسکار و آسیب به بافت‌های شکم شود که می‌تواند مشکلات بیشتری ایجاد کند.
دیالیز چگونه بر کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارد؟
دیالیز اگرچه فرآیندی طولانی و گاهی خسته‌کننده است، اما می‌تواند به بهبود قابل‌توجه کیفیت زندگی بیمار کمک کند. این روش درمانی با جلوگیری از تجمع سموم و مواد مضر در بدن، علائمی همچون خستگی، تهوع، و تورم را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، با کنترل بهتر فشار خون و تنظیم الکترولیت‌ها، سلامت عمومی بیمار بهبود می‌یابد.
دیالیز، پاسخی مؤثر به نیاز بیماران مبتلا به نارسایی کلیه است. درک دقیق از اینکه «دیالیز چیست» و آگاهی از انواع و مراحل آن، می‌تواند به بیماران و خانواده‌هایشان کمک کند تا با اطمینان بیشتری این مسیر درمانی را طی کنند. اگرچه دیالیز جایگزینی برای کلیه‌های سالم نیست، اما راهکاری ارزشمند برای حفظ سلامت و بهبود کیفیت زندگی است.
بدون دیدگاه